KARTA SOCIALE EUROPIANE E NDRYSHUAR

PJESA I

 

Palët pranojnë si synim të politikës së tyre, që do të ndiqet me të gjitha mjetet e përshtatshme si të karakterit kombëtar, ashtu edhe ndërkombëtar, arritjen e kushteve në të cilat të drejtat dhe parimet e mëposhtme mund teë realizohen në mënyrë efektive:

1. Cilido do të ketë mundësinë të fitojë jetesën e tij në një punë në të cilën ka hyrë lirisht.

2. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për kushte të drejta pune.

3. Tëe gjithë punëtorët kanë të drejtë për kushte pune të sigurta dhe të shëndetshme.

4. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për një pagë të drejtë të mjaftueshme për një standard jetese të përshtatshëm për ata dhe familjet e tyre.

5. Të gjithë punëtorët dhe punëdhënësit kanë të drejtën e lirisë së shoqërizimit në organizata kombëtare ose ndërkombëtare për mbrojtjen e interesave të tyre ekonomike dhe sociale.

6. Të gjithë punëtorët dhe punëdhënësit kanë të drejtë të negociojnë në mënyrë kolektive.

7. Fëmijët dhe të rinjtë kanë të drejtë për mbrojtje të veçantë ndaj rreziqeve fizike dhe morale ndaj të cilave ata ekspozohen.

8. Gratë e punësuara, në rast të shtatzënisë, kanë të drejtë për mbrojtje të veçantë.

9. Cilido ka të drejtë për lehtësi të përshtatshme për orientim profesional me synimin që të ndihmohet për të zgjedhur një punë që i përshtatet aftësive dhe interesave të tij profesionale.

10. Cilido ka të drejtë për lehtësi të përshtatshme për trajnim profesional.

11. Cilido ka të drejtë të përfitojë nga çfarëdo masash qe i lejojnë atij të gëzojë standardin më të lartë të arritshëm të shëndetit.

12. Të gjithë punëtorët dhe personat e varur prej tyre kanë të drejtë për sigurim shoqëror.

13. Cilido pa burime të përshtatshme ka të drejtë për asistencë sociale dhe mjekësore.

14. Cilido ka te drejtë të përfitojë nga shërbimet e mirëqenies sociale.

15. Personat e gjymtuar kanë të drejtë për pavarësi, integrim social dhe pjesëmarrje në jetën e komunitetit.

16. Familja si një njësi themelore e shoqërisë ka të drejtë për mbrojtje të përshtatshme ekonomike, juridike dhe sociale për të siguruar zhvillimin e saj të plotë.

17. Fëmijët dhe të rinjtë kanë të drejtë për mbrojtje të përshtatshme ekonomike, juridike dhe sociale.

18. Shtetasit e cilitdo nga Palët kanë të drejtën të angazhohen në punë fitimprurëse në territorin e cilësdo nga të tjerat në bazë barazie me shtetasit e fundit, duke iu nënshtruar kufizimeve të bazuara në arsye bindëse ekonomike ose shoqërore.

19. Punëtorët emigrantë, të cilët janë shtetas të një Pale, dhe familjet e tyre kanë të drejte për mbrojtje dhe asistence nëe territorin e çdo Pale tjetër.

20. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për mundësi të barabarta dhe trajtim të barabartë në çështjet e punësimit dhe punës pa dallim mbi bazë seksi.

21. Punëtorët kanë të drejtë të informohen dhe të konsultohen brenda ndërmarrjes.

22. Punëtorët kanë të drejtë të marrin pjesë në përcaktimin dhe përmirësimin e kushteve të punës dhe mjedisin e punës në ndërmarrje.

23. Çdo person i moshuar ka të drejtën për mbrojtje sociale.

24. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për mbrojtje në rast të përfundimit të punësimit.

25. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për mbrojtje të pretendimeve të tyre në rastin e falimentimit të punëdhënësit të tyre.

26. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për dinjitet në punë.

27. Të gjithë personat me përgjegjësi familjare dhe që janë angazhuar ose dëshirojnë të angazhohen në punësim kanë të drejtë ta bëjnë këtë pa iu nënshtruar diskriminimit dhe, sa të jetë e mundur, pa konflikt ndërmjet përgjegjësive të tyre familjare dhe të punësimit.

28. Përfaqësuesit e punëtorëve nëe ndërmarrje kanë të drejtë për mbrojtje kundër akteve paragjykuese ndaj tyre dhe duhet t’u jepen lehtësi të përshtatshme për të kryer funksionet e tyre.

29. Të gjithë punëtorët kanë të drejtë të informohen dhe të konsultohen në procedura shkurtimesh kolektive nga puna.

30. Cilido ka të drejte për mbrojtje kundër varfërisë dhe përjashtimit social.

31. Cilido ka të drejte për strehim.

 

Neni 7

E drejta e fëmijëve dhe te rinjve për mbrojtje

Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës se fëmijëve dhe të rinjve për mbrojtje, palët angazhohen:

1. të marrin masa që mosha minimale për pranim në punësim të jetë 15 vjeç, duke iu nënshtruar përjashtimeve për fëmijët që punojnë në punë të lehtë të përcaktuar të padëmshme për shëndetin, moralin ose arsimimin e tyre;

2. të marrin masa që mosha minimale për pranim në punësim të jetë 18 vjeç përsa u përket punëve të përcaktuara që konsiderohen të rrezikshme ose të pashëndetshme;

3. të marrin masa qe personat te cilët u nënshtrohen akoma arsimit të detyrueshëm nuk do të punësohen në punë të tillë që do t’i pengonte ata nga përfitimi i plotë i arsimimit të tyre;

4. të marrin masa që orët e punës për personat nën 18 vjeç të kufizohen në përputhje me nevojat e zhvillimit të tyre dhe veçanërisht të nevojës së tyre për trajnim profesional;

5. të njohin të drejtën e punëtorëve të rinj dhe punëtorëve nxënës për një rrogë të drejtë ose shpërblime të tjera të përshtatshme;

6. të marrin masa që koha e shpenzuar nga të rinjtë në trajnim profesional gjatë orëve normale të punës me miratimin e punëdhënësve të trajtohet sikur formon pjesë të ditës së punës;

7. të marrin masa që personat e punësuar nën 18 vjeç të kenë të drejtë për pushim vjetor të paguar për një minimum prej katër javësh;

8. të marrin masa që personat nën 18 vjeç të mos punësohen në punë nate, me përjashtim të disa punëve që parashikohen nga ligjet ose rregulloret kombëtare;

9. të marrin masa që personat nën 18 vjeç të punësuar në punë të përcaktuara nga ligjet ose rregulloret kombëtare t’u nënshtrohen kontrolleve periodike mjekësore;

10. të sigurojnë mbrojtje të veçante kundër rreziqeve fizike dhe morale, ndaj të cilave janë të ekspozuar fëmijët dhe te rinjtë, veçanërisht kundër atyre që rezultojnë direkt ose indirekt nga puna e tyre.

 

Neni 8

E drejta e grave të punësuara për mbrojtje të shtatzënisë

Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së drejtës së grave të punësuara për mbrojtje të shtatzënisë, palët angazhohen:

1. të marrin masa që, ose nëpërmjet lejes së paguar, ose përfitimeve të përshtatshme nga sigurimet shoqërore ose nëpërmjet përfitimit nga fonde publike, gratë e punësuara të marrin leje para dhe pas lindjes së fëmijës deri në një total prej të paktën katërmbëdhjetë javësh;

2. të konsiderojnë që është e paligjshme për një punëdhënës t’i japë një gruaje njoftim për pushim nga puna që nga momenti që ajo njofton punëdhënësin e saj se është shtatzënë deri në fund të lejes së saj te shtatzënisë, ose t’i japë asaj njoftimin e pushimit në kohë të atillë që afati i njoftimit të përfundojë brenda kësaj kohe;

3. të marrin masa që nënat që ushqejnë foshnjat e tyre me gji të kenë të drejtë për ndërprerje të mjaftueshme të punës për këtë qëllim;

4. të disiplinojnë me rregullore punësimin në punë nate të grave shtatzëna, grave që kanë lindur rishtazi dhe grave që ushqejnë foshnjat me gji;

5. të ndalojnë punësimin e grave shtatzënë, grave që kanë lindur rishtazi ose që ushqejnë foshnjat me gji në miniera nëntoke dhe në çdo punë tjetër që është e papërshtatshme për arsye të natyrës së saj të rrezikshme, të pashëndetshme ose të rëndë dhe të marrin masa të përshtatshme për të mbrojtur të drejtat e punësimit të këtyre grave.

 

Neni 9

E drejta për orientim profesional

Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së drejtës për orientim profesional, Palët angazhohen të ofrojnë ose te nxisin, si të jetë e nevojshme, një shërbim i cili do të ndihmojë të gjithë personat, përfshirë të gjymtuarit, për të zgjidhur problemet lidhur me zgjedhjen dhe përparimin profesional, duke patur parasysh siç duhet karakteristikat individuale dhe lidhjen e tyre me mundësinë e punësimit: kjo asistencë duhet të vihet në dispozicion falas si për të rinjtë, përfshirë fëmijët e shkollave, ashtu edhe për të rriturit.

 

Neni 17

E drejta e fëmijëve dhe të rinjve për mbrojtje ekonomike, ligjore dhe social

Me synimin që të sigurohet ushtrimi efektiv i të drejtave të fëmijëve dhe të rinjve që të rritet në një mjedis, i cili inkurajon zhvillimin e plotë tëë personalitetit të tyre dhe të aftësive të tyre mendore dhe fizike, Palët angazhohen që, direkt ose në bashkëpunim me organizata publike dhe private, të marrin të gjitha masat e nevojshme dhe të përshtatshme, që synojnë për:

1.a) të siguruar që fëmijët dhe të rinjtë, duke pasur parasysh të drejtat dhe detyrat e prindërve të tyre, të kenë kujdesin, asistencën, arsimimin dhe trajnimin për të cilin kanë nevojë, veçanërisht, duke marrë masa për krijimin ose mbajtjen e institucioneve dhe shërbimeve të mjaftueshme dhe të përshtatshme për këtë qëllim;

b) të mbrojtur fëmijët dhe të rinjtë nga neglizhenca, dhuna dhe shfrytëzimi;

c) të afruar mbrojtje dhe ndihme të veçante nga shteti për fëmijët dhe te rinjtë që janë të privuar përkohësisht ose përfundimisht nga mbështetja e familjes;

2. t’u ofruar fëmijëve dhe te rinjve një arsim fillestar dhe te mesëm falas, si dhe te inkurajojnë frekuentimin e rregullt të shkollave.

 

Neni 19

E drejta e punëtorëve migrues dhe familjeve te tyre për mbrojtje dhe asistence

Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës së punëtorëve migrues dhe familjeve të tyre për mbrojtje dhe asistencë në territorin e çdo Pale tjetër, Palët angazhohen:

1. të mbajnë ose të jenë kënaqur se mbahen shërbime të përshtatshme falas për të asistuar këta punëtorë, veçanërisht në marrjen e informacioneve të sakta dhe të marrin të gjitha hapat e përshtatshme aq sa e lejojnë legjislacioni dhe rregulloret kombëtare, kundër propagandës çoroditëse lidhur me emigrimin dhe imigrimin;

2. të marrin masat e përshtatshme brenda juridiksionit te tyre te lehtësojnë nisjen, udhëtimin dhe pritjen e këtyre punëtorëve dhe familjeve te tyre dhe t’u ofrojnë atyre, brenda juridiksionit të tyre, shërbime të përshtatshme për shëndetin, vëmendje mjekësore dhe kushte të mira higjienike gjatëudhëtimit;

3. të nxisin bashkëpunimin, siç është e përshtatshme, ndërmjet shërbimeve sociale, publike dhe private, në vendet e emigrimit dhe imigrimit;

4. të sigurojnë për këta punëtorë, ligjërisht, brenda territorit te tyre, për sa këto çështje rregullohen me ligj ose rregullore ose u nënshtrohen kontrollit të autoriteteve administrative trajtim jo më pak të favorshëm se sa ai i shtetasve te vet lidhur me çështjet e mëposhtme.

a) pagën dhe kushte te tjera punësimi dhe pune;

b) anëtarësinë ne sindikata dhe gëzimin e përfitimeve nga negociatat kolektive;

c) strehimin;

5. të sigurojnë për këta punëtorë ligjërisht brenda territorit te tyre, trajtim jo me pak te favorshëm sesa ai i shtetasve te vet lidhur me taksat, tarifat ose kontributet e punësimit lidhur me personat e punësuar;

6. të lehtësojnë sa te jete e mundur ribashkimin e familjes se një punëtori te huaj, i cili është lejuar te vendoset ne territor;

7. të sigurojnë për këta punëtorë ligjërisht brenda territorit të tyre trajtim jo më pak të favorshëm sesa ai i shtetasve të vet për procedura ligjore lidhur me çështje të referuara në këtë nen;

8. të sigurojë që këta punëtorë, të cilët banojnë ligjërisht brenda territoreve të tyre, të mos përzihen, përveç se kur rrezikojnë sigurimin kombëtar ose kryejnë shkelje kundër interesit dhe moralit publik;

9. të lejojnë, brenda kufijve ligjore, transferimin e pjesëve të tilla të fitimeve dhe kursimeve të këtyre punëtorëve siç mund të dëshirojnë ata;

10. të zgjerojnë mbrojtjen dhe asistencën e parashikuar në ketë nen për migrantet e vetëpunësuar, për aq sa këto masa janë të zbatueshme;

11. të nxisin dhe lehtësojnë mësimin e gjuhës kombëtare të shtetit pritës ose, nëse ka disa, të njërës nga ato gjuhë. Punëtorëve migrantë dhe pjesëtarëve të familjeve të tyre;

12 të nxisin dhe lehtësojnë, sa të jetë praktike, mësimin e gjuhës amtare të punëtorëve migrantë për fëmijët e punëtorit migrant;

 

Neni 27

E drejta e punëtorëve me përgjegjësi familjare për mundësi te barabarta dhe trajtim te barabarte

Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës për barazi të mundësive dhe trajtimit të punëtorëve burra dhe gra me përgjegjësi familjare dhe ndërmjet, këtyre punëtorëve dhe punëtorëve të tjerë, Palët angazhohen:

1. të marrin masa te përshtatshme:

a) të mundësojnë punëtorët me përgjegjësi familjare te hyjnë dhe të mbeten në punësim, si edhe të rihyjnë në punësim pas një mungese për shkak të atyre përgjegjësive, duke përfshirë masat në fushën e orientimit dhe trajnimit profesional;

b) të marrin parasysh nevojat e tyre lidhur me kushtet e punësimit dhe sigurimit shoqëror;

c) të zhvillojnë dhe nxisin shërbime, publike ose private, në veçanti shërbime për kujdesen e fëmijëve gjatë ditës dhe rregullime të tjera për kujdesen e fëmijëve;

2. të ofrojnë një mundësi për njërin nga prindit të marrë, gjatë një periudhe pas lejes së shtatzënisë, leje prindërore për t’u kujdesur për fëmijën, kohëzgjatja dhe kushtet e së cilës duhet të përcaktohen nga legjislacioni kombëtar , rregullimet kolektive ose praktika;

3. të sigurojnë që përgjegjësitë familjare nuk do të përbejnë, si të tilla, një arsye të vlefshme për përfundim të punësimit.

 

Shtojce e Kartes Sociale Europiane të Ndryshuar

Neni 7

paragrafi 8

Kuptohet që një Pale mund të japë angazhimin e kërkuar në këtë paragraf nëse ajo plotëson frymën e angazhimit, duke parashikuar me ligj që shumica dërmuese e personave nën tetëmbëdhjete vjeç nuk do të punësohen në punë nate .

 

Neni 17

Kuptohet qe kjo dispozite mbulon te gjithë personat nen 18 vjeç, përveçse kur sipas ligjit fëmija quhet madhor me herët, pa paragjykuar dispozitat e tjera specifike te parashikuara nga Karta, veçanërisht nenin 7.

Kjo nuk nënkupton një detyrim për te dhënë arsim te detyruar deri ne moshën e përmendur me lart

 

Neni 19

paragrafi 6

Për qëllimin e zbatimit te kësaj dispozite, termi “familje e një punëtori te huaj” kuptohet se do te thotë te paktën gruan dhe fëmijët e pamartuar te punëtorit, për sa kohe këta te fundit konsiderohen te mitur nga shteti pranues dhe varen nga punëtori migrant.

Neni 22

1. Kjo dispozite nuk ndikon as kompetencat dhe detyrimet e shteteve lidhur me adaptimin e rregulloreve te shëndetit dhe sigurimit për vendet e punës, as kompetencat dhe përgjegjësitë e organeve re ngarkuara me kontrollin e zbatimin e tyre.

2. Termat “lehtësi dhe shërbime sociale dhe social-kulturore” kuptohen se u referohen lehtësive sociale dhe/ose kulturore për punëtorët te ofruara nga ndërmarrje te tilla si për asistence mirëqenieje, fusha sportit, dhoma për nenat me foshnja ne gji, biblioteka, kampe pushimesh për fëmijë, etj.

 

Neni 27

Kuptohet qe ky nen zbatohet për punëtorë burra dhe gra me përgjegjësi familjare lidhur me fëmijët ne vartësi, si edhe lidhur me anëtarë te tjerë te familjes se tyre te ngushte qe kane nevoje qartësisht për kujdesin ose mbështetjen e tyre ku këto përgjegjësi kufizojnë mundësitë e tyre për t’u përgatitur për aktivitet ekonomik, për te hyre ose për te përparuar ne te. Termat “fëmijë ne vartësi” dhe “anëtarë te tjerë te familjes se tyre te ngushte qe kane nevoje qartësisht për kujdesin dhe mbështetjen e “tyre” do te thotë persona qe përkufizohen te tille nga legjislacioni kombëtar i Palës ne fjale.